Çekin Kaybolması ve Çekin İptali Nedir?
Kıymetli evrak niteliğinde olan çekin; çalınması, kaybolması, yanması, yırtılması veya başka herhangi bir şekilde kullanılmaz hale gelmesi durumlarında (yani senedin zayi olduğu hallerde) çekten ayrı olarak ileri sürülemeyen hakkın yeniden tesis edilebilmesi ve zararı doğmasının önüne geçilmesi amacıyla yapılan hukuki işleme çek iptali denir.
Çek iptali ile ilgili olarak iki temel mevzuat düzenlemesi mevcuttur. Bunlar 5941 sayılı Çek Kanunu ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu düzenlemeleridir. Çek iptali davasına ilişkin temel kurallar ise TTK 651 ve devamında yer almıştır. Ayrıca poliçenin iptaline ilişkin hükümler de kıyasen çek iptalinde uygulanmaktadır.
Bu şu anlama geliyor, çekin zayi olduğu anda senet üzerinde malik olma veya sınırlı ayni hak sahibi olma durumu söz konusu olmalıdır. Yargıtay kararlarında çoğunlukla, keşidecinin çekin ziyayı nedeniyle iptal davası açma hakkının olmadığı belirtilmektedir.
Çekin Zayi Olması Nedir?
Çekin zayi olmasını kısaca, çekin meşru hamilinin rızası dışında elinden çıkması, çekin kaybolması, çekin yanması, çekin yırtılması, yok olması gibi muhataba ibraz edilemeyecek derecede çekin esaslı unsurlarında tahrifat meydana gelmesi olarak tanımlayabilir.
Çek Kaybeden Kişi Ne Yapmalıdır?
Çek kaybeden kişi bu çekin meşru hamili ise vakit geçirmeden kaybolan çekin iptali için ivedilikle çek iptal davası açması gerekmektedir. Aksi takdirde sorumluluğu doğabilir ve/veya hak kaybına uğrayabilir. Bu konuda çek kaybeden kişinin bu alanda uzman bir ticaret avukatı kanalıyla çek iptali davası sürecini ilerletmesi menfaatine olacaktır.
Yetkili ve Görevli Mahkeme Neresidir?
Çek iptali davalarında kanun koyucu görev hususunu özel olarak düzenlenmiştir. TTK ‘nın 5, 757, 764 ve 818. maddeleri birlikte değerlendirildiğinde, görevli mahkemenin asliye ticaret mahkemesi olduğu anlaşılmaktadır. Asliye ticaret mahkemesi bulunmayan yerlerde ise asliye hukuk mahkemeleri asliye ticaret mahkemesi sıfatıyla davaya bakmaktadır.
TTK 757/1 hükmü ödeme yasağının ödeme veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesinden istenebileceğini düzenlemiştir. Dolayısıyla çek iptali davalarında yetkili mahkeme ödeme yerindeki veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesidir. Ayrıca belirtmek gerekir ki burada kesin yetki söz konusudur(11 HD 2015/2336 E 2015/7885 K 08/06/2015 T; 17 HD 2013/8231 E 2013/10184 28/06/2013 T).
Çek İptali Davasının Tarafları Kimlerdir?
Çek iptali davası hasımsız olarak açılmalıdır. Dava hazımsız olarak açılmakta, dolayısıyla davacı taraf yoktur. Hasımsız açılan davaya üçüncü kişilerin asli ya da fer’i müdahale imkanı yoktur(11 HD, 2015/11485 E 2016/033 K 01/06/2016 T)
Çek iptali davasını ancak çek üzerindeki hak sahibi gerçek veya tüzel kişi açabilir. Bunlar da örneğin çekin maliki, intifa hakkı sahibi veya bunların vekilleri olabilir. TTK 818/1-s hükmü yollamasıyla TTK 757/1 hükmüne bakıldığında iradesi dışında çek elinden çıkan kişinin çek iptali davası açabileceği sonucuna varılmaktadır. Davayı açan kişinin yalnızca çeki elinde tutan zayi öncesi son kişi ve aynı zamanda çek üzerinde hak sahibi olması gerekmektedir.
Hak sahibi kavramından anlaşılması gereken kişi lehtardır; bunlar emre yazılı çeklerde çeki ciro ile alan kişi, nama yazılı çeklerde çeki yazılı temlik beyanıyla alan kişi ve hamiline yazılı çeklerde de çeki devralan kişidir. Çekin tahsil cirosu ile devri durumunda ise hem ciro eden hem de ciro alan hak sahibi olduğundan, bunların ikisinin de dava açma hakkı bulunmaktadır. Çek iptali davasını lehtar, hamil, tahsil cirosu ile çeki devreden ve devralan kişiler açabilecektir.
Çek İptali Davası Nasıl Açılır?
Çekin zayi olması halinde, çek üzerinde hak sahibi olan kişi, Asliye Ticaret Mahkemesi’nde hasımsız olarak çek iptal davası açabilecektir. Çek iptal davası açmak için çek iptal dava dilekçesi yazmak ve mahkeme harçlarını ödemek gerekmektedir. Çek iptali davalarında mahkemeden mutlaka ödeme yasağı talep edilmelidir. Ödeme yasağı kararıyla banka ilgili çekin ödemesini artık yapamayacaktır. Aksi takdirde ödemeden men talebinde bulunulmadığı müddetçe hamiline yazılı çeklerde bankaya ibraz edilen tutar çeki elinde bulundurana ödenecektir. Ödeme yasağı için çek bedellerinin %15’i teminat olarak mahkemece nakit veya teminat mektubu olarak depo edilmesine karar verilir. Yani çekin ödemeden men edilebilmesi için çekin bedelinin %15’inin mahkeme veznesine teminat olarak yatırılması gerekmektedir.
Ödemeden Men Yasağı Nedir?
Çek iptali davası açılırken ödemeden men yasağına ilişkin ihtiyati tedbir talebinde bulunulması büyük önem arz eder. Ödemeden men yasağı alınmaz ise o arada çeki elinde bulunduran kötü niyetli üçüncü kişiler, çeki bankaya ibraz ederek çek bedelini alabilir. Bu nedenle çek iptali davası ile birlikte mahkemeden, ödemeden men yasağına ilişkin tedbir kararı alınarak ilgili bankaya bildirilmelidir. Mahkemece ödemeden men yasağına ilişkin tedbir kararı verilebilmesi için de davayı açan kişinin çek bedeli üzerinden belirlenecek % 15 teminatı mahkemeye depo etmesi gerekmektedir.
Çek İptali Davasında Teminat Nedir?
İrade dışı elden çıkan çekin gerçek hak sahibi olmayan kişiler tarafından tahsil edilme tehlikesi bulunmaktadır. Bu tehlikenin önlenmesi için TTK 757/1 hükmünde yetkili hamilin mahkemeden ödeme yasağı talep edebileceği öngörülmüştür. Ödeme yasağı HMK’daki ihtiyati tedbirin özel bir çeşididir. Mahkemenin bu talebi kabul etmesi durumunda çekin tahsili engellenecek, dolayısıyla iyiniyetli üçüncü kişilerin zarar görme ihtimali doğacaktır. İşte bu sebeple, iyiniyetli üçüncü kişilerin zararının önlenmesi amacıyla HMK 392 hükmü gereğince davacıdan bir miktar teminat- uygulamada yüzde on beş olarak yerleşmiştir- yatırması istenmektedir.
Çek İptali Dava Açma Süresi Ne Kadardır?
Çek iptali davasında herhangi bir dava açma süresi öngörülmemiştir. Kişi istediği zaman bu davayı açabilir ancak burada önemli olan husus, dava açıldığı tarihte yukarıda saydığımız şartlarım hala geçerliliğini koruyor olması gerektiğidir. Yani çek iptali dava açma süresi söz konusu olmasa da bu sürecin hızlı şekilde işletilmesi gerekir.
İlan Usulü Nasıldır?
Türkiye Ticaret Gazetesi ile 3 kere yapılır. Hakim ayrıca yerel gazete ile de ilana karar verebilir. İlanda tayin edilecek süre en az 3 ay en fazla 1 yıldır. Genelde 3 aylık süre tayin edilmektedir. Ancak çek 3 aydan önce zamanaşımına uğrayacaksa hakim süreyi kısaltabilir veya kaldırabilir. Çeklerde bu süre 1.ilan tarihinden başlar.
Boş Çek Yaprağının Veya Çek Defterinin Kaybolması Durumunda İptali Mümkün Müdür?
Boş çek yaprakları yerleşik Yargıtay içtihatları uyarınca kambiyo senedi vasfı taşımadığından, imza dahi bulunmayan boş çek yapraklarının kaybolması halinde iptali mümkün değildir. Bu konuda hali hazırdaki yasal düzenlemede bir boşluk bulunmaktadır. Ancak boş çek yaprağını kaybedenlerin özellikle hırsızlık vb. bir durumdan şüphe ediliyorsa suç duyurusunda bulunması ve ilgili bankayı bu konuda bilgilendirmesi önemlidir.
Daha fazla makale için tıklayınız.
