Arabuluculuk Nedir?

Arabuluculuk Nedir?

Arabuluculuk, üçüncü kişinin tarafları bir araya getirerek müzakere edebilmelerini sağlayan ve aralarındaki iletişimi kolaylaştırdığı, çözüme ilişkin karar verme yetkisinin taraflarda kaldığı uyuşmazlığın barışçıl yolla çözülmesi sürecidir.

Arabulucu Kimdir, Kimler Arabulucu Olabilir?

Arabuluculuk Yönetmeliğine göre ; arabuluculuk faaliyetlerini yürüten yani taraflar arasındaki uyuşmazlığı kanuna uygun şekilde çözen kişilere arabulucu denir. Arabulucu; sistematik teknikleri kullanarak, müzakere ve görüşmeler ile tarafları bir araya getirir. Onların birbirleri ile iletişim kurmalarını ve anlaşmalarını sağlayarak, çözümler üretmelerine yardımcı olan tarafsız kişilerdir.

Arabulucular, arabuluculuk sürecinde karar veren taraf değildir. Hatta anlaşmazlığa konu olan taraflara çözüm de önermez. Tarafların uyuşmazlığı kendi aralarında uzlaşarak çözmelerine yardımcı olur. Arabuluculuk süreci mahkeme öncesi olabildiği gibi mahkemede dava açıldıktan sonra da gerçekleşebilir.

Arabulucu olmak için bazı şartlar bulunur. Şöyle ki;

• Hukuk fakültesi mezunu olmak,
• Mesleğinde en az 5 yıllık kıdemi bulunmak,
• Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından tutulan sicile kayıtlı olmak şeklinde ana şartlar sıralanabilir.

Arabuluculunun Görevleri Nelerdir?

• Tarafsız olmak
• Tarafların çözüme ulaşmalarına yardımcı olmak
• Gerekirse tarafları birbirinden korumak
• Katılımcı/tarafların konu hakkında geçmişini bilmek
• Tarafların süreçten ne elde etmek istediklerini iyi bir şekilde öğrenmek
• Anlaşmazlık ve ihtilaf noktalarını tanımlamak
• En çok uzlaşılan alanları belirlemek ve bu konuda bir çözüm önerisi sunmak
• Uzlaşma seçeneklerini genişletmek
• Katılımcıların seçenekler üretme ve değerlendirme kriterleri geliştirmede eşit derecede yer aldığından ve sorunun tüm bölümlerini kapsadığından emin olmak
• Seçenekler değerlendirildikten sonra tüm taraflara uyumlu hale getirmek için ince detaylar üzerinde durmak
• Öneri ve son kararları tarafsız bir dille kaleme almak
• Belirsiz tüm noktaları açığa kavuşturmak
• Katılımcılardan sonuç alma adına somut davranış değişikliklerini kabul etmelerini istemek
• Gelecekteki toplantılar için tarih belirlemek ve sonraki adımları oluşturmak
• Anlaşmaya varıldığında sürecin sonlanmasını sağlamak

Zorunlu Arabuluculuk Nedir?

Hukuk sistemimizde bazı davalarda tarafların arabulucuya başvurma ön şartı getirmiştir. Bu tarz durumlarda arabulucuya başvurmak zorunludur. Aksi takdirde dava usulden reddedilir.Dolayısıyla bir dava dosya sürecinde arabulucuya başvurma ön şartı olan durumlar, arabulucudan yardım almanın zorunlu olduğunu ifade eder.

Ticari Davalarda Zorunlu Arabuluculuk

6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun 5/a maddesine göre, TTK’nın 4. maddesinde belirtilen tüm ticari davalar ile diğer özel kanunlarda yer alan ticari davalardan, konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Yani, arabulucuya başvurulmadan bu tür davalar doğrudan asliye ticaret mahkemesine açılamaz.

Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren altı hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hâllerde arabulucu tarafından en fazla iki hafta uzatılabilir.

İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk

İş hukukunda işçi ve işveren arasındaki yıllık izin ücreti, fazla çalışma (fazla mesai) ücreti, maaş vb. gibi işçilik alacakları ile ihbar tazminatı, kıdem tazminatı vb. gibi tazminatlardan kaynaklanan uyuşmazlıklar 01.01.2018 tarihinden itibaren zorunlu arabuluculuk yoluyla çözülecektir (7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m.3).

İşçi ve işveren aralarındaki hukuki sorunu gidermek için öncelikle zorunlu olarak arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabulucuya başvurmadan iş mahkemesinde açılan iş davaları “dava şartı yokluğu” nedeniyle usulden reddedilecektir.

İşçi ve işveren, iş hukuku ile ilgili hukuki sorunun çözümü için bir arabulucu üzerinde anlaştıkları takdirde, uyuşmazlığı her iki tarafın da kabul ettiği arabulucu çözmeye çalışır. Taraflar, bir arabulucu üzerinde uzlaşamadıkları takdirde, her adliyede bulunan “arabuluculuk merkezi” listeye kayıtlı arabulucular arasından seçeceği bir arabulucuyu uyuşmazlığı çözmek üzere görevlendirir.

İş hukukunda “dava şartı” olarak kabul edilen arabuluculuğun uygulama alanları şu şekildedir:

• İşe İade Davalarında Zorunlu Arabuluculuk
• Kıdem Tazminatında Zorunlu Arabuluculuk
• İhbar Tazminatında Zorunlu Arabuluculuk
• Fazla Çalışma (Mesai) Ücretinde Zorunlu Arabuluculuk

Arabuluculuk Bürosuna Başvurulması Halinde İş Davalarında Zamanaşımı

İş sözleşmesinden kaynaklanmak kaydıyla hangi kanuna tabi olursa olsun, aşağıda belirtilen tazminat ve ücretlere ilişkin zamanaşımı süresi 5 yıldır (4857 sayılı İş Kanunu Ek Madde):

• Yıllık izin ücreti,
• Kıdem tazminatı,
• İş sözleşmesinin bildirim şartına uyulmaksızın feshinden kaynaklanan ihbar tazminatı,
• Kötüniyet tazminatı,
• İş sözleşmesinin eşit davranma ilkesine uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat.

Arabuluculuk bürosuna başvurulmasından, son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar geçen sürede zamanaşımı durur ve hak düşürücü süre işlemez. Uyuşmazlığın arabulculuk yoluyla çözülemediğine ilişkin son tutanağın düzenlendiği tarihte zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar.

İş Davalarında Arabuluculuk Başvurusu Nereye ve Nasıl Yapılır?

İşçi ve işveren arabuluculuk siciline kayıtlı bir arabulucu üzerinde anlaşamadıkları takdirde, arabuluculuk bürosu, iş hukuku uyuşmazlığını çözecek arabulucuyu kendisi görevlendirir.

Zorunlu arabuluculuk için başvuru, şu şekilde yapılır (7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m.3/5):

• Arabuluculuk için başvuru işçi tarafından yapılacaksa; işverenin ikametgahının bulunduğu veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna başvurulabilir.
• Arabuluculuk için başvuru işveren tarafından yapılacaksa; işçinin ikametgahının bulunduğu veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna başvurulabilir.
• Arabuluculuk bürosu olmayan adliyelerde arabuluculuk bürosunun görevi sulh hukuk mahkemesi yerine getirir.

Arabuluculuk bürosu kendisine gelen başvuru üzerine uyuşmazlığı çözmek için bir arabulcu görevlendirir. Arabulucu, görevlendirmeyi yapan büronun yetkili olup olmadığını kendiliğinden dikkate alamaz. Karşı taraf en geç ilk toplantıda, yerleşim yeri ve işin yapıldığı yere ilişkin belgelerini sunmak suretiyle arabuluculuk bürosunun yetkisine itiraz edebilir. Bu durumda arabulucu, dosyayı derhâl ilgili sulh hukuk mahkemesine gönderilmek üzere büroya teslim eder.

Mahkeme, harç alınmaksızın dosya üzerinden yapacağı inceleme sonunda yetkili büroyu kesin olarak karara bağlar ve dosyayı büroya iade eder. Mahkeme kararı büro tarafından taraflara tebliğ edilir. Yetki itirazının reddi durumunda aynı arabulucu yeniden görevlendirilir. Yetki itirazının kabulü durumunda ise kararın tebliğinden itibaren bir hafta içinde yetkili büroya başvurulabilir. Bu takdirde yetkisiz büroya başvurma tarihi yetkili büroya başvurma tarihi olarak kabul edilir. Yetkili büro, yeniden arabulucu görevlendirir.

Arabuluculuk Aşamasından Sonra İş Mahkemesinde Dava Açılması

Arabuluculuk yoluyla uyuşmazlığın çözülememesi halinde iş mahkemesine dava açılabilir. Davacı, arabuluculuk yoluyla uyuşmazlığın çözülemediğinde dair tutulan son tutanağı veya tutanağın örneğini dava dilekçesine ekleyerek iş mahkemesinde dava açmalıdır.

Uyuşmalığın arabuluculuk yoluyla çözülemediğine ilişkin son tutanak dava dilekçesine eklenmediği takdirde iş mahkemesi davacıya son tutanağın bir haftalık kesin sürede mahkemeye ibraz edilmesini, aksi takdirde davanın reddedileceğini ihtar eder. Mahkeme ihtarının gereği yerine getirilmezse dava dilekçesi karşı tarafa gönderilmeden dava usulden reddedilir.

İhtiyari Arabuluculuk: Hangi Uyuşmazlık ve Davalar İçin Arabuluculuğa Başvurulabilir?

İş davalarında zorunlu arabuluculuk uygulaması dışında herhangi bir özel hukuk uyuşmazlığının tarafları da zorunlu olmadığı halde arabulucuya başvurabilir. Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri tüm özel hukuk uyuşmazlıkları, işleri ve davaları arabuluculuk yasası uygulaması ile çözüme kavuşturulabilir (Arabuluculuk Kanunu md.1/2).

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri uyuşmazlıklar, genel olarak kamu düzenini ilgilendirmeyen, taraflar dışındaki kişilerin, özellikle kamu kurumlarının haklarına zarar vermeyen uyuşmazlıklardır. Örneğin, iş hukukunda kıdem tazminatı arabuluculuk konusu olabilirken, hizmet tespiti davasının konusu olan uyuşmazlıklar arabuluculuk yoluyla çözülemez. Çünkü, hizmet tespiti davası kişinin üzerinde tasarruf edemeyeceği sosyal güvenlik haklarının yanı sıra kamu idaresinin bazı haklarını (prim alma vs.) da etkileyecek niteliktedir.

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri ve arabuluculuğa elverişli bazı dava ve işler şunlardır:

• Kural olarak ticaret hukuku ve sigorta hukukuna ilişkin her türlü iş ve dava,
• Maddi ve manevi tazminat davası,
• Mirasta mal paylaşımı, miras hukukundan kaynaklanan saklı pay nedeniyle tenkis davası, muris muvazaası gibi hukuki uyuşmazlıklara dair davalar,
• Boşanmada mal paylaşımı, boşanma davası kesinleşmişse boşanmada maddi ve manevi tazminat talepleri, katkı veya katılma alacağına dair talep ve davalar,
• İş hukukundan kaynaklanan, kıdem tazminatı , ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti alacakları; iş kazası nedeniyle maluliyet veya ölümden kaynaklanan tazminat, destekten yoksun kalma tazminatı vb. gibi her türlü tazminat talepleri,
• Gayrimenkul hukukundan kaynaklanan; vekalet görevinin (vekillik yetkisinin) kötüye kullanılması, muris muvazaası nedeniyle açılan davalar, usulsüz tasarruf vb. gibi nedenlerle nedenlerle açılan tapu iptal ve tescil davası, gayrimenkule yapılan müdahalenin men-i (tecavüzün önlenmesi) davası, işgal tazminatı (ecrimisil) davası, önalım (Şufa) davası , ortaklığın giderilmesi/izale-i şüyu davaları, kat karşılığı inşaat sözleşmesi ve gayrimenkul satış vaadi sözleşmesi ile ilgili uyuşmazlıklar.

Hangi Uyuşmazlık ve Davalar İçin Arabuluculuğa Başvurulamaz?

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri hukuki sorunlara ilişkin uyuşmazlıklar arabuluculuk yoluyla çözülemez. Tarafların üzerinde tasarruf edemeyeceği uyuşmazlıklar çoğunlukla kamu hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklardır. Kamu hukukunun yanı sıra aile hukuk gibi özel hukuk alanlarına ilişkin bazı hukuki problemler de arabuluculuk yoluyla çözülemez.

Önemle belirtelim ki, Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre uzlaştırma/uzlaşma kapsamında olan bir suç ile bağlantılı uyuşmazlıklar da arabuluculuk kanunu dışındadır. Bu uyuşmazlıklar için Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre uzlaşma yoluna gidilerek tüm uyuşmazlık savcılıklara bağlı uzlaştırma büroları tarafından çözülmelidir.

Tarafların arabulucuya gidemeyecekleri diğer uyuşmazlıklar şunlardır:

• Ceza davaları ,
• Nüfus kaydının düzeltilmesi veya değiştirilmesi davaları,
• Çocuğun velayeti,
• Aile içi şiddet iddiasını içeren uyuşmazlıklar,
• İdari yargının yetkisine giren tam yargı davası ve iptal davası,
• Vergi hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklar,
• İş hukukundan kaynaklanan hizmet veya iş kazasının tespiti vb. gibi tüm tespit davaları.

Arabulucuya Başvuru Süresi Nedir?

Uyuşmazlığın tarafları gerek dava açılmadan önce gerekse dava açıldıktan sonra arabulucuya başvurmak konusunda anlaşabilirler (6325 sayılı Arabuluculuk Kanunu md.13). Bu nedenle, taraflar arabulucuya gitme konusunda anlaştığı müddetçe uyuşmazlığın her aşamasında arabuluculuk kurumuna başvurulabilir.

Dava açılması halinde mahkeme de tarafları arabulucuya başvurmak konusunda bilgilendirebilir veya teşvik edebilir. Uyuşmazlığın taraflarından biri, dava açılmadan önce veya dava açıldıktan sonra, diğer tarafa arabulucuya başvurma konusunda bir teklif sunabilir. Arabulucuya başvurma konusunda karşı tarafa iletilen teklif, 30 gün içinde olumlu cevaplanmazsa reddedilmiş kabul edilir. (md.13)

Dava açıldıktan sonra tarafların birlikte arabulucuya başvuracaklarını beyan etmeleri halinde yargılama, mahkemece üç ayı geçmemek üzere ertelenir. Bu süre, tarafların mahkemeye yeniden birlikte başvurusu üzerine üç aya kadar uzatılabilir (md.15).

Arabulucunun Ücreti Nasıl Ödenir?

Arabulucu, yaptığı hizmet karşılığında bir ücret alır (Arabuluculuk Kanunu md.7). Taraflar başka türlü kararlaştırmamış ise; arabulucunun ücreti, faaliyetin sona erdiği tarihte yürürlükte bulunan Arabulucu Asgari Ücret Tarifesi uygulanarak belirlenir.

Arabulucunun ücreti ve diğer tüm masraflar aksi taraflarca kararlaştırılmamışsa eşit olarak karşılanır. Örneğin; konusu para ile ölçülebilen uyuşmazlıklarda her iki taraftan toplam uyuşmazlık konusunun %6’sı kadar bir oranla başlayan ve taraflarca eşit miktarda ödenen bir arabuluculuk ücreti söz konusudur.

Arabuluculuk Süreci Nasıl Sona Erer?

Arabuluculuk süreci tarafların uzlaşması ve bir anlaşmaya varması ile sona erebileceği gibi , bu uyuşmazlığın bu şekilde arabuluculuk faaliyeti ile çözümlenemeyeceğine kanaat getirmeleriyle veya taraflardan birisinin süreçten çekilmesi ile ; uyuşmazlığın arabuluculuğa elverişli olmadığının , uzlaşma konusuna girmeyen bir suçla ilgili olduğunun tespiti halinde sona erer.
Süreç sonunda tarafların anlaştıkları ya da anlaşamadıkları veya nasıl sona erdiğine ilişkin bir tutanak düzenlenir. Arabaulucu ve taraflarca veya vekillerince imzalanır. Taraf veya vekillerince tutanak imzalanmaz ise arabulucu sebebini de yazarak kendisi tutanağı imzalar ve süreci bitirir.

Süreçle ilgili gerekli tüm bilgi ve belgeleri beş yıl süre ile saklar ve sonuç belgesinin bir örneğini istatistiksel verilerde ve arabuluculuğa ilişkin sorunların derlenmesi ve çözümünde kullanılması amacıyla bir (1) içerisinde Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü’ ne gönderir.
Taraflar arabuluculuk sürecinin sonunda bir anlaşmaya vardıklarında ilgili mahkemeden icra edilebilirlik şerhi talep edebilirler.
Arabuluculuk sürecinin başında görüşmeler başlarken arabulucu , arabulucu unvanını da hatırlatarak süreç hakkında taraflara yeterli ve gerekli bilgi verdiği gibi sürecin sonunda da tutanak ve anlaşma metnini imzalatarak kapanış konuşması yaparak süreci tamamlar.

Daha fazla makale için tıklayınız.

Adli Tatil Nedir? Adli Tatil Ne Zaman Başlar ve Biter?

İstinaf ve Temyiz Süreci Nedir?

Erzincan İş Avukatı