E-Duruşma Dönemi
Yeni tip korona virüs salgını, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de birçok alanda etkisini göstermiştir.Salgından birçok alan etkilenmiş ancak en çok etkilenen alanlardan birisi de hukuk alanı olmuştur. Nitekim Mart ayından bugüne kadar; virüsün bulaşıcı etkisi sebebiyle birçok duruşma ertelenmiş ve yargılama sürecinde aksamalar meydana gelmiştir. Hak arayışında olan vatandaşlar için birçok mağduriyete neden olmuştur.
İçerikte Neler Var?
Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan tedbir kararları çerçevesinde yargısal işleyiş devam etmekte ise de özellikle İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyükşehirlerde yer alan adliyelerde oluşan yoğunluk sebebiyle alternatif bir çözüm aranmaya başlanmıştır. Bu kapsamda adliyelerdeki yoğunluğu ve salgının etkisini azaltmak adına alınan tedbirlerin yanında, birçok özel ve kamusal meslek alanında uygulanmaya başlayan video konferans yönteminin mahkemelerde uygulanması ve yargıda dijitalleşme çalışmaları başlatılmıştır.
Dünyada E- Duruşma Uygulaması
Dünyada E-duruşma, telekonferans yöntemi ile uygulama bulmaktadır. Örneğin CAS (Court of Arbitration of Sport) tarafların çoğu zaman farklı ülkelerde olması sebebiyle duruşmalarını telekonferans yöntemi ile yapmaktadır.
Buna örnek olarak 2005 yılında İtalya Adalet Bakanlığı’nın girişimleriyle uygulanmaya başlayan TOL (Italian Trial Online) ve 2012 yılından itibaren Kanada’da uygulanmaya başlayan CIMS (Court Information Management System) de uzaktan erişim ile duruşma yapılan diğer örnekleri oluşturmaktadır.
Pandemi sürecinde telekonferans yoluyla mahkeme süreçlerine katılımı destekleyen bir başka ülke de İngiltere olmuştur. İngiltere’de pandemi öncesinde de mümkün olan telekonferansla duruşmaya katılma kapsamını pandemi sürecinde çıkarılan “Coronavirus Act 2020” ile genişleterek duruşmaya katılım göstermek isteyen kişilerin ses ve görüntü sistemi ile duruşmaya katılmasına imkân vermiştir.
Türkiye’de E-Duruşma Uygulaması
Teknolojinin gelişmesi ve hayatımızın her alanına adapte olması ile Adalet Bakanlığı, “Yargı Reformu Stratejisi” metninin “Performans ve Verimliliğin Arttırılması” başlıklı 4. maddesinin “Yargıda bilişim sistemleri geliştirilecektir.” hedefi doğrultusunda avukatların duruşmalara video konferans yöntemiyle katılmalarına imkân sağlayacak olan “e-duruşma” sisteminin pilot uygulama ile başlayacağını açıklamıştır.
15 Eylül 2020 tarihi itibariyle Ankara Batı Adliyesi 1. ve 2. Tüketici Mahkemesi ile 1. ve 2. İcra Hukuk Mahkemesinde e-duruşma pilot uygulaması başlamış olup bu uygulama ile bilişim sistemlerinin günümüz teknolojilerinin imkanları doğrultusunda kullanıcı dostu yöntemlerle hukuk sistemimize adapte edilmesi yönünde ilerlenmesi amaçlanmaktadır.
Aslında bilişim sistemlerinin Türkiye mahkeme salonlarındaki varlığı ise 20 Eylül 2011 tarih ve 28060 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Ceza Muhakemesinde Ses ve Görüntülü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelik” (SEGBİS) ile beraber Ceza yargılamalarıyla başlamış ve sanık ya da şüphelinin sesli ve görüntülü iletişim kanalıyla yargılama sürecine katılmasıyla kendini göstermişse de savunma makamı olan avukatların yargılama sürecine dijital kanallar yoluyla katılabileceği e-duruşma uygulaması bu yönüyle bir ilk olacaktır.
E-Duruşma Nasıl Uygulanacak
E-duruşma uygulamasının mevcut olduğu mahkemedeki dosyaya, e-duruşma yoluyla katılım sağlamak isteyen erzincan avukat, Uyap Avukat Portal üzerinden e-duruşma yöntemiyle katılım sağlamak istediği dosyaya, ilgili duruşmadan 24 saat öncesine kadar uzaktan erişim ile duruşmaya katılma isteğinin gerekçeleriyle birlikte talepte bulunacaktır.
Duruşmaya 24 saatten az bir süre kaldığında sunulan talepleri ise sistem kendiliğinden reddedecektir.
Avukat tarafından gönderilen e-duruşma talebi, dosyaya bakmakla görevli hâkim tarafından değerlendirilecektir.
Hâkim tarafından talebin kabul edilmesi halinde avukat, Uyap Avukat Portal uygulaması üzerinden duruşmaya video konferans yoluyla katılım gösterebilecektir.
Duruşmadan önce e-imza veya mobil imza ile kimlik doğrulaması yapılacak, avukatın bilgileri ve fotoğrafı Hâkim tarafından Uyap sistemi üzerinden teyit edildikten sonra duruşma başlayabilecektir.
Duruşma başladığında Uyap Avukat Portal/Celse uygulaması üzerinde “duruşmaya katıl” butonu aktif hale gelecek ve bu yöntemle duruşmaya dahil olunacaktır.
1136 sayılı Avukatlık Kanunu Madde 49’da düzenlenen avukatların duruşmalara cübbe ile katılma zorunluluğuna e-duruşma uygulaması bir istisna getirmediğinden, video konferans yoluyla yapılan e-duruşmalara da cübbe ile katılım sağlanacaktır.
Duruşmanın kesintisiz olarak devam etmesi için en az 8Mbit internet bağlantısı hızı olması ve internet bağlantısının kafe, restoran vb. ortak kullanıma açık bir bağlantı olmaması gerekmektedir. Duruşma sırasındaki görüntü ve ses aktarımının kalitesi kullanıcının sorumluluğundadır.
E- Duruşma Uygulaması Hakkında Değerlendirme
E-duruşma uygulamasının, salgın döneminde adliyelerde ve duruşma salonlarında kalabalık oluşmasını önlemesi, avukatların duruşmaya katılım için sık sık şehir değiştirmelerinin önüne geçmesi, aynı gün farklı şehirlerde birden fazla duruşma olması halinde hepsine katılım sağlayabilecek olması, yargılama sürecinin hızlanması gibi beklenen pek çok olumlu yönü bulunmaktadır.
E-duruşma uygulamasının olumlu yönlerinin yanında hukuk güvenliği, gizlilik, sistem erişilebilirliği gibi konular ise olumsuz yönleridir. Bu noktada dünya üzerinde video konferans sisteminin yargısal süreçte kullanıldığı uygulama örnekleri olarak; İtalya’da uygulanan TOL ve Kanada’da uygulanan CIMS’e bakılacak olursa; TOL uygulaması taraflar ve mahkeme dışında dışarıdan katılan kişilerin de erişimine açıldığından büyük bir kitleye hitap eden bir uygulamadır ve kullanıcı kitlesinin genişliği sebebiyle sistemin dışarıdan satın alınması, dosya güvenliğinin sağlanamaması gibi aksaklıklarla karşılaşmıştır. Bu kapsamda, ülkemizde uygulanmaya başlayan e-duruşma uygulaması öncelikle avukatlarla sınırlı bir şekilde başlamış olması ve henüz pilot uygulama aşamasında bulunması teknik aksaklık ve güvenlik açığı gibi problemlerin tespiti ve çözümü için kolaylık sağlayacaktır.
CIMS uygulaması ise video konferans yöntemiyle duruşmalara katılıma imkân sağlamaktadır ve bugüne kadar başarılı bir örnek olmuştur. Bu uygulamanın farklı bir yönü de sanıkların başka bir ülke sınırları içerisinde olsa dahi video konferans yoluyla yargılama sürecine dahil olmasına imkân sağlamasıdır.
Benzer örnekleri uygulayan ülkelerin tecrübeleri de düşünüldüğünde; ülkemizde pilot uygulamasına başlanan e-duruşma uygulamasının olumlu yönleri kadar, dikkat edilmesi gereken noktalarının da bulunduğu ve sistemsel açıklar sebebiyle hak kaybı yaşanması riskinin dahi doğabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. E-duruşma yöntemiyle katılım sağlanan duruşmada bağlantının kopması, kimlik doğrulamasının yapılamaması gibi teknik aksaklıkların yaşanması ihtimallerine karşı; Adalet Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaların takip edilmesi ve belirtilen adımların dikkatle izlenmesi, 15 Eylül 2020’den itibaren başlayan e-duruşma pilot uygulamada henüz bir sorun yaşanmamışsa da ilerleyen günlerde herhangi bir sorun yaşanıp yaşanmadığının takip edilmesi gibi önlemlerin alınması elzemdir.
E-duruşma yönteminde bilgi işlem güvenliğinin sağlanması için duruşmalar Adalet Bakanlığı sunucuları üzerinden Uyap güvenlik prosedürleri çerçevesinde yapılacaktır. E-duruşma yöntemiyle yapılan duruşmaların kayıtları Merkezi Kayıt Sistemi içerisinde muhafaza edilecek ve Mahkemenin uygun görmesi halinde kayıtlar tarafların erişimine açılabilecektir. Ayrıca, konu hakkında Bilgi İşlem Genel Müdürlüğü resmi internet sitesi üzerinden yayınlanan metinde, ilerleyen aşamalarda ve gerekli altyapı sağlanması durumunda yüz tarama, parmak izi gibi ek kontrol mekanizmalarının da getirilmesi ile güvenlik seviyesini arttırmanın amaçlandığı belirtilmiştir
Bilindiği üzere, 22.07.2020 tarihinde 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 149. maddesinde yapılan değişiklik ile birlikte, yargılamanın taraflarının, taraf vekillerinin ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla bulundukları yerden duruşmaya katılabilecekleri hüküm altına alınmıştır.
Bu hüküm uyarınca tanık, bilirkişi ve uzmanların da video konferans yoluyla duruşmalara katılabileceklerdir. Bakanlık tarafından yapılan açıklamada tanık, bilirkişi ve uzmanların da e-duruşma ile duruşmalara katılmalarına yönelik çalışmaların ve Adalet Bakanlığı’nın avukatlara özel Celse uygulaması üzerinden e-duruşmalara katılım sağlanması amacıyla yapılan uyumluluk çalışmalarının devam ettiği, pilot uygulamanın başarılı bir şekilde hayata geçmesi sebebiyle e-duruşma uygulamasına yakın zamanda diğer mahkemelerde de başlanacağı belirtilmiştir.
