Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Nedir?
Ceza yargılamasında gerek soruşturma (Cumhuriyet Başsavcılığı) ve gerekse kovuşturma (Mahkeme ) aşamasında şüpheli veya sanık hakkında koruma tedbirleri uygulanır.Tutuklama, gözaltı, yakalama ve elkoyma gibi tedbirler ceza muhakamesinde “koruma tedbirleri” olarak adlandırılır.
Koruma tedbirlerinin temel amacı, ceza muhakemesinde maddi gerçeğe ulaşılmasında ve hukuki sürecin yürütülmesinde kolaylık sağlamaktır. Bu nedenle koruma tedbirleri yalnızca amacı doğrultusunda ve geçici şekilde uygulanması gerekmektedir. Kişilerin hak ve özgürlüklerini kısıtlayan ve henüz ispat olunmayan bir suça yönelik olmayan bu tedbirler birtakım kanuni usul ve esaslara bağlıdır. Bir cezalandırma aracı olarak kullanılamayacağı gibi keyfiyete de konu olmaması gerekmektedir.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile güvence altına alınan bazı haklarının ihlal edildiği iddia eden kişiler maddi ve manevi tazminat davası açabilecektir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Şartları Nedir?
Suç soruşturması veya kovuşturması esnasında haksız koruma tedbiri uygulanan kişiler şu hallerde tazminat davası açabilirler:
- Kanunlarda belirtilen koşullar dışında hakkında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilenler (CMK m. 141/1-a ),
- Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayanlar (CMK m 141/1-b),
- Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklananlar (CMK m.141/1-c),
- Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen (CMK m.141 /1-d),
- Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen (CMK m. 141/1-e),
- Hakkında mahkumiyet hükmü verilen ancak gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece adli para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılanlar (CMK m.141/1-f),
- Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayanlar (CMK m. 141/1-g),
- Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyenler (CMK m.141/1-h),
- Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde uygulananlar (CMK m 141/1-i),
- Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılanlar veya eşyaları zamanında geri verilmeyenler (CMK m.141/1-j),
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davası Kime Karşı Açılır?
Haksız tutuklama ve diğer koruma tedbirleri nedeniyle açılacak tazminat davaları CMK ‘nın 141. maddesi uyarınca devlet aleyhine açılır. Bu doğrultuda haksız tutuklama nedeniyle açılacak tazminat davasında husumet Maliye Hazinesine yöneltilir.
Tazminat Davasını Açabilecek Kişiler Kimlerdir?
Haksız gözaltı ya da tutuklama nedeni ile hakkında işlem yapılan kişi doğrudan dava açabilecektir. Şayet davacı kısıtlı ise vasi dava açabilir; ancak bunun için vasinin sulh hukuk mahkemesinden izin alması gerekmektedir.
Tazminat davaları avukat aracılığı ile açılacaksa vekaletnamede bunun için ayrıca yetki verilmiş olması gerekmektedir.
Vasinin dava için izin almamış olması ya da vekaletnamede yetki bulunmaması hallerinde mahkemece eksikliklerin giderilmesi amacıyla 1 aylık süre verilmelidir. Eksikliğin süresi içerisinde giderilmemesi halinde açılan davanın reddine karar verilecektir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme Neresidir?
5271 sayılı CMK’nın 142/ 2. Maddesine göre haksız tutuklama nedeniyle açılacak tazminat davalarında görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemeleridir. Yetkili yer mahkemesi ise zarara uğrayanın oturduğu yer mahkemesidir. Ancak eğer o yerdeki Ağır Ceza Mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir Ağır Ceza Mahkemesi yoksa en yakın Ağır Ceza Mahkemesinin bulunduğu yer, yer bakımından yetkili mahkemedir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davası Açma Süresi Nedir?
Haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası açma süresi CMK 142/1 maddesinde düzenlemiştir.
CMK 142/1: Karar veya hükümlerin kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay ve her hâlde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde tazminat isteminde bulunabilirler.
Davacının Vefat Etmesi Durumunda Ne olur?
Yargılama esnasına davacının vefat etmesi halinde mirasçıların açılan davayı devam ettirmeleri mümkündür.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Talep Edemeyecek Kişiler Kimlerdir?
Haksız tutuklama, gözaltı ve el koyma nedeniyle tazminat talep edemeyecek kişiler Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun 144. Maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Madde 144 – (1) Kanuna uygun olarak yakalanan veya tutuklanan kişilerden aşağıda belirtilenler tazminat isteyemezler:
a) (Mülga: 11/4/2013-6459/18 md.)
b) Tazminata hak kazanmadığı hâlde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hâle dönüşenler.
c) Genel veya özel af, şikâyetten vazgeçme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın düşmesine karar verilen veya kamu davası geçici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya düşürülenler.
d) Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler.
e) Adlî makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini veya suça katıldığını bildirerek gözaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar tazminat talebinde bulunamazlar.
Tazminat Davalarında Yargılama Usulü Nedir?
Mahkeme, tazminat davasına ilişkin dosyayı inceledikten sonra yeterliliğini belirlediği dilekçe ve eki belgelerin bir örneğini Devlet Hazinesinin kendi yargı çevresindeki temsilcisine tebliğ eder. Varsa beyan ve itirazlarını 15 gün içinde yazılı olarak bildirmesini ister.
Mahkeme tazminat hukukunun genel prensiplerine göre verilecek tazminat miktarının saptanmasında gerekli gördüğü her türlü araştırmayı yapmaya, hâkimlerinden birine yaptırmaya yetkilidir.
Tazminat davalarında kararlar mutlaka duruşmalı olarak verilecektir. Şayet taraflar duruşmaya gelmezlerse yokluklarında karar verilecektir.
Tazminat davalarının adli tatilde görülmeleri mümkün değildir. Ancak adli tatilde tazminat davası açılması mümkündür. Bu durumda duruşmanın adli tatilden sonraki bir güne verilmesi gerekmektedir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davasında Maddi ve Manevi Tazminat Miktarının Belirlenmesi Nedir?
Manevi zarar ise, Ceza Genel Kurulunun kararlarında da belirtildiği üzere, tutuklanan şahsın sosyal çevresinde itibarının sarsılması, özgürlüğünden yoksun kalınması nedeniyle duyulan elem, ızdırap ve ruhsal sıkıntıların bir ölçüde de olsa giderilmesi amacına yöneliktir.
Uygulamada manevi tazminat miktarı her somut olaya göre mahkemece belirlenmektedir. Maddi tazminat miktarı ise bilirkişi incelenesi sonrası tespit edilmektedir. Mahkeme dosyayı bilirkişiye tevdi etmekte; bilirkişi de davacının sunduğu belgeleri göz önünde bulundurarak maddi tazminat miktarını belirlemektedir. Bu itibarla dava dilekçesi ve zarara ilişkin belgelerin eksiksiz olarak dosyaya sunulması gerekmektedir.
Yargılama neticesinde hesap edilen tazminat miktarı davacının talebinden fazla olsa dahi, mahkeme en fazla davacının talep ettiği miktarda tazminata hükmedebilecektir. Bu durumda ancak ıslah yolu ile istenilen tazminat miktarı artırılabilecektir.
Islah yolu ile talep edilen manevi tazminatın artırılması mümkün değildir.
Dava dilekçesi ile faiz istenilmemesi ve bunun ıslah yoluyla da talep edilmemesi halinde mahkemenin faize hükmetmesi mümkün değildir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminatın Geri Alınması Nedir?
Tazminatın geri alınması Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun 143. Maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Madde 143 – (1) Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı sonradan kaldırılarak, hakkında kamu davası açılan ve mahkûm edilenlerle, yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkûm edilenlere ödenmiş tazminatların mahkûmiyet süresine ilişkin kısmı, Cumhuriyet savcısının yazılı istemi ile aynı mahkemeden alınacak kararla kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hükümleri uygulanarak geri alınır. Bu karara itiraz edilebilir.
(2) (Mülga: 18/6/2014 – 6545/103 md.)
(3) İftira konusunu oluşturan suç veya yalan tanıklık nedeniyle gözaltına alınma ve tutuklama halinde; Devlet, iftira eden veya yalan tanıklıkta bulunan kişiye de rücu eder.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Kararının İcrası ve Tazminatın Tahsili Nedir?
5271 sayılı CMK’nın 142/10. Maddesine göre tazminata ilişkin mahkeme kararları, kesinleşmeden ve idari başvuru süreci tamamlanmadan icra takibine konulamayacaktır.
Tazminata hükmedilmesi halinde öncelikli olarak kararın kesinleşmesi beklenmelidir. Karar kesinleştikten sonra da idareden tazminatın 30 gün içerisinde ödenmesi talep edilmelidir. Talepte bulunulurken ödemenin yapılacağı hesap numarası da idareye bildirilmelidir. Bu şekilde bir talepte bulunulmadan doğrudan icra takibinde bulunulması mümkün değildir.
30 günlük süre içinde ödeme yapılmaması halinde, karar genel hükümler dairesinde tazminatın tahsili amacı ile icra yoluna başvurulabilecektir.
Hükmün Açıklanmasının Geriye Bırakılması Halinde Tazminat Davası Nedir?
Kişi hakkında hükmün açıklanmasının geriye bırakılması (HAGB) veya kovuşturmanın ertelenmesi kararı verildiği takdirde belli bir süre tutuklu kalan kişi maddi ve manevi tazminat davası açabilir ancak denetim süresini usulüne uygun bir şekilde geçirdikten sonra hakkında düşme kararı verilen kişi, düşme kararı verilmesinden itibaren 3 ay içerisinde tazminat davası açabilir. Ancak, uygulamada düşme kararları çoğu zaman resen verilmeyip talep halinde verilmektedir. Dolayısıyla düşme kararı verilmesi için ilgili mahkemeye başvuru yapılması ve akabinde tazminat davası açılması gerekmektedir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminatta Vekalet Ücreti Nedir?
Haksız tutuklama tazminatı davalarında davanın kısmen kabul, kısmen red olması halinde reddedilen kısım üzerinden maliye hazinesi vekiline karşı vekalet ücretine hükmedilmemektedir.
Haksız Tutuklama Nedeniyle Tazminat Davası Dilekçe Örneği Nedir?
Bu dilekçenin alanında uzman bir avukatın hazırlaması hak kaybına uğramamak adına önemlidir.Beraat ve takipsizlik kararı sonrasında açılacak tazminat davalarında da bir avukat temsil edilmek üst düzey önem taşır.
Dava Açarken Harç Ödenir Mi?
Davacı dava açarken harç ödemeyeceği gibi dava neticesinde tarafların harç ödenmesine hükmedilmez.
