Hükümlünün cezasının infazı boyunca iyi halli olması ve diğer hususların dikkate alınması saklı olmak kaydıyla koşullu olarak salıverilmesine karar verilmektedir. Hapis cezasının suçluları rehabilite etme ve topluma kazandırma özelliğini göz önünde bulundurursak hükümlünün kanunda belirtilen süre miktarınca cezasını çektikten ve bu infaz süresince iyi halli olduktan sonra izlenimi topluma uyum sağlayacak nitelikte olduğunda cezasının kalan kısmını koşullu salıverme ile özgür olarak geçirir. Ceza hukukunda bu kuruma şartlı tahliye denmektedir.
İyi Halli Olmak Nedir?
Kanunda koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için iyi halli olmak şart koşulmuştur. Eğer hükümlü ceza infaz kurumunda herhangi bir adli suç veya disiplin suçu işlemediği takdirde iyi halli sayılacaktır.
Koşullu salıverilme için iyi halli olma şartı, koşullu salıverme için gereken ceza süresinin doldurulması anında önem arz etmektedir. Yani hükümlü, bir disiplin suçu işleyip iyi halli olma şartını kaybetmiş olmasına rağmen bilahare iyi halli statüsü kendisine tekrar verildiği takdirde koşullu salıverilme hükümlerimden yararlanabilecektir.
Şartlı Tahliyenin Şartları Nelerdir?
Bir hükümlünün koşullu salıverilmesi belirli şartlara tabidir.
a-)İlgili kanun maddesinde de belirtilmiş olduğu gibi koşullu salıverilmesi söz konusu olan hükümlü cezasını iyi halli olarak infaz etmiş olmalıdır.
b-) Kanunda belirlenmiş olan süre boyunca ceza infaz edilmiş olmalıdır. Yani hükümlünün ceza infaz süresinin kanunda belirtilen kadarını tamamlamış olma şartıdır.
Yetkili ve Görevli Mahkeme Hangisidir?
Şartlı tahliye, ancak mahkeme kararıyla mümkündür. Koşullu salıverilme kararı vermeye yetkili ve görevli mahkeme, infaz işlemlerinin yapıldığı yer İnfaz Hakimliği’dir. (5275 sayılı Kanun m.107/11).
Koşullu Salıverilme İçin İnfaz Oranları
14/04/2020 tarihli 7242 sayılı Kanun ile birlikte kural olarak, koşullu salıverilme için infaz oranı 1/2 olarak belirlenmiştir. Yani kişi 8 yıl hapis cezasına mahkum edilmiş ise iyi halli olarak 4 yılının cezaevinde geçirdiği takdirde koşullu olarak salıverilecektir. İnfaz oranı kural olarak 1/2 dir ancak bazı istisnalar mevcuttur:
İnfaz Oranı 2/3 Olan Haller:
- Kasten öldürme suçlarından (madde 81, 82 ve 83) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- Neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçundan (madde 87, fıkra iki, bent d) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- İşkence suçundan (madde 94 ve 95) ve eziyet suçundan (madde 96) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- Cinsel saldırı (madde 102, ikinci fıkra hariç), reşit olmayanla cinsel ilişki (madde 104, ikinci ve üçüncü fıkra hariç) ve cinsel taciz (madde 105) suçlarından süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlardan (madde 102, 103, 104 ve 105) hapis cezasına mahkûm olan çocuklar,
- Özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlardan (madde 132, 133, 134, 135, 136, 137 ve 138) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçundan (madde 188) hapis cezasına mahkûm olan çocuklar,
- Tekerrür halinde işlenen suçlar,
- Devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarından (madde 326 ilâ 339) süreli hapis cezasına mahkûm olanlar,
- Suç işlemek için örgüt kurmak veya yönetmek ya da örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar,
- Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlardan mahkûm olan çocuklar,
- 1/1/1983 tarihli ve 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu kapsamına giren suçlardan mahkûm olanlar hakkında koşullu salıverilme oranı üçte iki olarak uygulanır.
İnfaz Oranı 3/4 Olan Haller:
- Cinsel saldırı suçu (TCK m.102/2)
- Cinsel istismar suçu (TCK m.103)
- Reşit olmayanla cinsel ilişki suçu (TCK m.104/2-3)
- Uyuşturucu madde ticareti suçu (TCK m.188)
- 3713 sayılı Terörle Müacadele Kanunu kapsamındaki suçlar.
Koşullu Salıverilme Hangi Durumlarda Uygulanmaz?
Hükümlüler bazı durumlarda koşullu salıverilme hükümlerinden yararlanamazlar. Koşullu salıverilme (şartlı tahliye) hükümlerinin uygulanamayacağı haller şunlardır:
- İkinci defa tekerrür hükümlerinin uygulanması durumunda, hükümlü koşullu salıverilmez (5275 m.108/3),
- 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap, Dördüncü Kısım, “Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar” başlıklı Dördüncü Bölüm, “Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar” başlıklı Beşinci Bölüm, “Milli Savunmaya Karşı Suçlar” başlıklı Altıncı Bölüm altında yer alan suçlardan birinin bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi dolayısıyla “ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûmiyet” hâlinde, koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz (5275 m.107/16).
Koşullu Salıverilme Kararının Geri Alınması Nedir?
Hükümlü koşullu salıverilme kararı verildikten sonra bihakkın tahliye tarihine kadar denetim altındadır. Hükümlünün cezaevi dışında sosyal hayat içerisinde geçirdiği bu denetim süresini suç işlemeden veya yükümlüklere tabi tutulmuşsa bu yükümlülükleri yerine getirerek geçirmesi gerekir. Hükümlü bihakkın tahliye tarihine kadar olan denetim süresini kanuna uygun geçirdiği takdirde cezasının infazı tamamlanır.
Koşullu salıverileme kararının geri alınması aşağıdaki hallerde mümkündür:
- Koşullu salıverilen hükümlünün, denetim süresinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi halinde koşullu salıverilme kararı geri alınır (5275 m.107/12). Hükümlünün denetim süresi içinde işlediği yeni suçun cezası adli para cezası koşullu salıverilme geri alınmaz. Hükümlünün denetim süresi içinde işlediği yeni suçun kanundaki cezası hapis cezası olmasına rağmen, hapis cezası adli para cezasına çevrilmişse yine koşullu salıverilme geri alınamaz. Koşullu salıverilmenin geri alınabilmesi için işlenen yeni suç nedeniyle verilen sonuç cezanın “hapis cezası” olması gerekir.
- Kendisine yüklenen yükümlülüklere, hâkimin uyarısına rağmen uymamakta ısrar etmesi hâlinde koşullu salıverilme kararı geri alınır (5275 m.107/12).
Koşullu salıverilme kararının geri alınması hâlinde hükümlünün (5275 m.107/13);
a) Sonraki suçu işlediği tarihten itibaren başlamak ve hak ederek tahliye tarihini geçmemek koşuluyla sonraki işlediği her bir suç için verilen hapis cezasının iki katı sürenin,
b) Yükümlülüklerine aykırı davranması hâlinde, bu yükümlülüklere uymama tarihi ile hak ederek salıverilme tarihi arasındaki süreyi geçmemek koşuluyla ihlalin niteliğine göre takdir edilecek bir sürenin, ceza infaz kurumunda aynen çektirilmesine karar verilir. Koşullu salıverilme kararının geri alınmasından sonra aynı hükmün infazı ile ilgili bir daha koşullu salıverilme kararı verilmez.
Koşullu salıverilmenin geri alınması kararının verilmesinde yetkili mahkeme; 5275 sayılı kanunun 107/15 maddesi gereği, şartla tahliye kararının geri alınmasına, koşullu salıverilmeye esas teşkil eden hükmü veren ilk derece mahkemesinin bulunduğu yer İnfaz Hakimliği’dir.
Koşullu Salıverilmenin Geri Alınması Kararına Örnek :
Hükümlü, 01.02.2018 tarihinde Erzincan Kapalı Cezaevinden şartlı tahliye olmuş, bihakkın tahliye tarihi ise 02.05.2018 tarihidir. Hükümlü şartlı tahliye olduktan sonra 15.04.2017 tarihinde Erzincan Merkezde ikinci bir suç işlemiştir. Bu suç bihakkın tahliye tarihinden sonra kesinleşmiştir. Bu halde, hükümlü şartlı tahliyeden sonra yeni bir suç işlediğinden suçu işlediği tarih olan 02.05.2018 tarihi itibariyle şartlı tahliye geri alınmış olacaktır.Hükümlü bihakkın tahliye tarihi de 09.09.2018 olsun. Bu halde de ikinci suçun tarihi olan 15.04.2017’den itibaren suçun 2 katı infaz ettirlir ancak bu süre bihakkın tahliye tarihini yani 09.09.2018 tarihini geçemez.
Koşullu Salıverme Kararının Geri Alınması Kararına İtiraz
Koşullu salıverilmenin geri alınması kararına itiraz edilebilir.İtiraz CMK m.268’de belirlenen prosedüre göre yapılır.
İnfaz Hakimliği’nin koşullu salıverilmenin geri alınmasın kararına o mahkemenin bağlı olduğu Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesi’ne itiraz edilebilir.
Denetimli Serbestlik
Kısa süreli hapis cezalarının yaptırım seçeneklerinden biri de kamu yararına çalıştırmadır. Mahkum olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya karar verilebilmekte ve hüküm giymiş olan kişi kamu yararına çalışabilmektedir. Burada da görülmekte olduğu gibi esas olan hüküm giymiş bireylerin hapishane içerisinde özgürlükleri bağlı olarak tutulmasından ziyade sosyal hayat ve toplum içinde yaşamaya uyumlu yeniden suç işlemeyecek bireyler olması ve topluma kazandırılmasıdır.
Denetimli serbestlik, koşullu salıverilmeden önce, mahkumun, sosyal hayata uyum sağlayıp sağlayamayacağını gözlemlemek, bir koşullu salıverilme durumunda bu kişinin insanlarla ilişkileri ve yaşantısının ne yönde devam edeceğini, suçunu tekerrür edip etmeyeceğini görmek için gözlemlenmek üzere tahliye edilerek denetime tabi olarak dışarıda tutulmasıdır.
İnfaz Hukuku teknik bir konu olmakla birlikte birçok hata yapılabilmekte bu nedenle bir mağduriyetle karşı karşıya kalmamak adına bir avukattan yardım alınması tavsiye edilir.
Kartaloğlu Hukuk Ve Danışmanlık
Av.Haşim KARTAL
